سر امام حسین علیه السلام

در سرنوشت «سر مقدس» امام حسین علیه السلام و محل دفن آن اختلافهایی وجود دارد. بیشتر منابع روایى دلالت دارند که سر سیدالشهدا علیه السلام در کنار قبر پدرش امیرمؤمنان علیه السلام در نجف دفن شده است و گزارش‌هایى نیز حاکى‌اند که سر مبارک ایشان به کربلا برگردانده شده است.

سر مقدس امام در برابر ابن زیاد

هنگامى که امام حسین علیه السلام در کربلا به شهادت رسید، سر مبارک ایشان و سرهاى کسانى را که از اهل بیت علیهم السلام و پیروان و یاران امام شهید شده بودند، نزد عبیداللَّه بن زیاد آوردند. او با سر چوب ‌دستى ‌اش، بر آن مى ‌نواخت و مى ‌گفت: ریش ابا عبداللَّه جوگندمى شده است.

فرستادن سرهاى شهدا به سوى یزید

ابن زیاد ملعون، زَحر بن قیس را فراخواند و سر مقدس امام حسین علیه السلام و سر یارانش را با او به سوى یزید بن معاویه فرستاد و همراه زَحر، ابوبُرده پسر عَوف اَزدى و طارق بن ابى ظَبیان اَزدى نیز بودند. آنان بیرون آمدند تا با سرها در شام بر یزید بن معاویه وارد شدند.

هنگامى که سر امام علیه السلام را براى یزید - که خدا لعنتش کند - آوردند، مجلس‌ هاى شراب مى‌آراست و سر حسین علیه السلام را مى‌آورد و جلوى خود مى‌نهاد و با حضور آن شراب مى‌نوشید.

امام رضا علیه السلام مى‌فرماید: «نخستین کسى که در روزگار اسلام برایش آبْ‌جو گرفتند، یزید بن معاویه - که خدا لعنتش کند - در شام بود. آن را براى او و در سفره‌اى که بر سر حسین علیه السلام برپا کرده بودند، حاضر کردند و او آن را مى‌نوشید و به همراهانش مى‌نوشاند و - خدا لعنتش کند - مى‌گفت: "بنوشید! این شرابى مبارک است و اگر تنها برکتش همین بود که ما نخستین کسانى هستیم که آن را بدست گرفته‌ ایم و در حالى که سرِ بریده دشمنمان پیش روى ما و سفره‌مان بر آن است، با جان‌هایى آرام و دل‌هایى بى‌اضطراب مى‌خوریم کافى بود". (امام در ادامه فرمود:) پس هر کس پیرو ماست باید از نوشیدن آبْ‌جو بپرهیزد که آن از شراب‌هاى دشمنان ماست و اگر نپرهیزد، از ما نیست که پدرم از پدرش از پدرانش از على بن ابى طالب علیه السلام نقل کرد که: پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: "جامه دشمنان مرا نپوشید و غذاهاى دشمنان مرا نخورید و به راه دشمنان من نروید که شما هم مانند آنان دشمن من مى‌شوید".»

سپس سر مبارک امام حسین علیه السلام را در دمشق آویختند؛ همان جایى که سر حضرت یحیى بن زکریا را آویختند. در نهایت یزید ملعون فرمان داد که سر حسین علیه السلام را در شهرهاى شام و جز آن بچرخانند.

سر مبارک امام علیه السلام در مدینه

هنگامى که یزید ملعون فرمان داد تا سر حسین علیه السلام را در شهرها بچرخانند، آن را به مدینه آوردند و در آن زمان عمرو بن سعید اَشدَق کارگزار یزید در آنجا بود. او فریاد و ضجّه زنان را شنید و گفت: این صداى چیست؟ گفته شد: زنان بنى هاشم مى‌گِریند؛ چون سر حسین را دیده‌ اند. مروان بن حکم نزد عمرو بود. مروان ملعون به این شعر تمثّل جست:

زنان قبیله بنى زُبَید ناله ‌اى زدند، به سانِ ناله زنان ما در جنگ اَزیب.

هر کس دنده ‌اى را بشکند، پهلویش خُرد مى‌شود.

و کینه اُمَویان، [نه از خون عثمان بلکه‌] از خون‌هاى روزگار جاهلى بود که از خاندان و خانواده پیامبر صلى اللَّه علیه و آله مى ‌ستاندند.

هنگامى که مروان ملعون این را گفت، عمرو بن سعید (کارگزار آن روزگار مدینه) گفت: به خدا دوست داشتم که فرمان‌رواى مؤمنان (یزید)، سر حسین را براى ما نمى ‌فرستاد.

مروان به او گفت: ساکت شو، بى‌ مادر! بگو، همان گونه که پیشینیان گفتند: بر سر شَریز، چنان ضربه ‌اى زدند که ستون‌هاى سلطنت را پراکند و ناپیدا کرد.

آنگاه سر حسین علیه السلام را براى عمرو بن سعید آوردند. او روى گردانْد و آن را گران و سخت شمرد؛ امّا مروان ملعون به آورنده سر گفت: آن را بده. او آن را به مروان داد و وى آن را در دستش گرفت و گفت: بَه! چه خوش است خُنَکاى تو در دستانم‌ و سرخى [خونِ جارى بر] گونه‌هایت!

محل دفن سر مقدس امام علیه السلام

گزارش‌هاى مربوط به محل دفن سر مقدس سیدالشهدا علیه السلام به چهار دسته تقسیم مى ‌شوند:

در کنار قبر امیرمؤمنان علیه السلام:

بیشتر منابع معتبر روایى (مانند: الکافى، تهذیب الأحکام و کامل الزیارات) دلالت دارند که سر سیدالشهدا علیه السلام در کنار قبر پدرش امیرمؤمنان علیه السلام دفن شده است.

هر چند برخى از این گزارش‌ها را مى‌توان توجیه کرد که مقصود جایگاه گذاشتن سر مقدس آن امام است، اما ظاهراً دلالت مجموع آنها بر این که سر مقدس امام علیه السلام در کنار مرقد پدر بزرگوارش دفن شده غیرقابل تردید است. از این رو علامه مجلسى با اشاره به این گزارش‌ها مى‌گوید: بدان که از گزارش‌هاى گذشته بدست مى ‌آید که سر امام حسین - که درودهاى خدا بر او و دودمانش باد - و بدن‌هاى آدم و نوح و هود و صالح - که درودهاى خدا بر آنان باد - در کنار امام على - که درودهاى خدا بر او باد - دفن هستند. بنابراین شایسته است که بعد از زیارت امام على علیه السلام همه آنها زیارت شوند.

برگرداندن سر امام علیه السلام به کربلا:

گزارش‌هایى نیز حاکى‌اند که سر سیدالشهدا علیه السلام به کربلا برگردانده و به جسد ایشان، ملحق شده است. گفتنى است حدیثى از اهل بیت علیهم السلام که بر این معنا دلالت داشته باشد، یافت نشد؛ لیکن گزارش شیخ صدوق در الأمالى و بیرونى در الآثار الباقیة و مستوفى هروى در ترجمه الفتوح و زکریاى قزوینى در عجائب المخلوقات این نکته را مى‌رساند.

همچنین سید بن طاووس مى‌گوید: درباره سر حسین علیه السلام، روایت شده که [به کربلا] بازگردانده شد و در کنار بدن شریفش را گرفت. همه راویان و واقعه‌نگاران طَف آن را روایت کرده‌اند و بر آن اتفاق نظر دارند. نیز روایت شده که سر مبارک امام علیه السلام پس از برده شدن به شام برگردانده شد و با جسد شریفش در کربلا دفن گردید.

اگر کسى به خاطر شِناعت و زشتى بیش از حد بردن سر بُریده امام علیه السلام به شام، از این که اجازه چنین کارى از سوى خداوند داده شده شگفت‌ زده شود، باید گفت: بردن سر بُریده به شام، شنیع‌تر و زشت‌تر از کشتن امام علیه السلام نیست و خداوند اجازه کشته شدن ایشان و [حتى] امیرمؤمنان علیه السلام را نیز داده است.

سر مقدس سیدالشهدا در دمشق:

گزارش‌هایى دلالت دارند که سر مقدس سیدالشهدا علیه السلام در دمشق، دفن شده است.

سر مقدس امام در مدینه (قبرستان بقیع):

گزارش‌هایى دلالت دارند که سر مقدس امام علیه السلام در مدینه و در قبرستان بقیع دفن شده است.

سر مقدس امام در مصر:

دسته پنجم گزارش‌هایى که از دفن سر امام علیه السلام در مصر (قاهره) حکایت دارند.

***

تأمّل در گزارش‌هاى یاد شده نشان مى‌دهد که احتمال اول (دفن شدن سر مقدس امام علیه السلام در کنار قبر امیرمؤمنان علیه السلام)، از منظر روایاتى که به اهل بیت علیهم السلام نسبت داده شده‌اند، قولى پذیرفته شده است؛ در حالى که از دیدگاه مورخان و علماى امامیه و نیز تصور عمومى شیعیان قول به دفن سر در کربلا مشهورتر است و به همین دلیل تعیین یکى از دو قول، مشکل است.

پانویس

منابع

• محمد محمدی ری شهری و همکاران، دانشنامه امام حسین علیه السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ترجمه عبدالهادی مسعودی، ص۳۷۹، در دسترس در پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه، سایت حدیث نت.